Środki ochrony roślin

Rośliny

Środki ochrony roślin to substancje lub ich mieszaniny oraz żywe organizmy, przeznaczone do ochrony roślin uprawnych przed organizmami szkodliwymi, niszczenia niepożądanych roślin, regulowania wzrostu, rozwoju i innych procesów biologicznych w roślinach uprawnych (z wyjątkiem nawozów) oraz do poprawy właściwości lub skuteczności tych substancji (adiuwanty).

W nazewnictwie międzynarodowym dla wszystkich środków ochrony roślin przyjęła się ogólna nazwa pestycydy. Termin środki ochrony roślin jest pojęciem węższym niż pojęcie pestycydy, ponieważ dotyczy on tylko środków stosowanych w produkcji roślinnej.

W ochronie roślin obok środków ochrony roślin używa się także substancji niebędących środkami bezpośrednio zabijającymi agrofagi, ale oddziałujących na nie w taki sposób, że organizmy te nie stanowią zagrożenia dla roślin uprawnych. Do tej nowej generacji środków ochrony roślin zalicza się repelenty, atraktanty, antyfidanty, różnego rodzaju feromony i tym podobne.

Pod względem zużycia środków ochrony roślin na 1 ha (w przeliczeniu na czysty składnik) Polska należy do krajów o niewielkim zużyciu pestycydów. Nowoczesne pestycydy powinny wykazywać działanie selektywne, działać szybko, ale krótkotrwale, cechować się niską toksycznością dla organizmów stałocieplnych i ludzi oraz nie kumulować się w środowisku, nadawać się do łącznego stosowania z innymi agrochemikaliami oraz być łatwe w przechowywaniu. Środki ochrony roślin stosowane w rolnictwie, leśnictwie i innych pokrewnych działach gospodarki muszą być uprzednio zarejestrowane. Preparat może być zarejestrowany dopiero po sprawdzeniu jego skuteczności biologicznej w warunkach klimatycznych i rolniczych Polski. Poza oceną skuteczności biologicznej jednym z istotnych elementów oceny przydatności każdego środka ochrony roślin jest jego toksyczność dla ludzi i zwierząt stałocieplnych oraz wpływ na środowisko. Działanie kancerogenne lub teratogenne wyklucza możliwość stosowania środka chemicznego w ochronie roślin.

Siew bezpośredni

Rośliny

Siew bezpośredni to siew stosowany przy uprawie zerowej i uprawie konserwującej, polegający na umieszczaniu materiału siewnego specjalnym siewnikiem w nieuprawionej roli.

Siew bezpośredni stosuje się po spełnieniu następujących warunków:

użycia specjalnych siewników,
odpowiedni przedplon,
zastosowanie herbicydów niszczących resztki przedplonu i chwasty,
dostateczne uwilgotnienie gleby,
dobór właściwego gatunku rośliny uprawnej.

Tą metodą można uprawiać kukurydzę, rzepak, zboża ozime, strączkowe a nawet burak cukrowy. Siew bezpośredni łatwiej jest wykonać na glebach lżejszych i o dobrej strukturze. Najlepsze wyniki uzyskuje się po przedplonach pozostawiających glebę zgruźloną i wolną od chwastów, np. po okopowych, rzepaku, strączkowych i kukurydzy.

Nasiennictwo

Rośliny

Nasiennictwo to dział produkcji roślinnej mający za zadanie wytworzenie materiału siewnego do dalszego rozmnażania, lub zespół form organizacyjnych mających na celu hodowlę roślin uprawnych.

Do zakresu nasiennictwa należy:

hodowla roślin;
odmianoznawstwo;
ocena odmian;
produkcja odmian;
kwalifikacja materiału nasiennego.

Stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego.

Stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego wynika z właściwości roślin do tracenia swojego potencjału plonotwórczego. Uszlachetnianie materiału siewnego związane jest z jego doskonaleniem przy wykorzystaniu najnowszych technologii stosowanych zarówno w procesie produkcji polowej, jak również przy dalszym czyszczeniu i zaprawianiu nasion. Każdy etap wytwarzania najwyżej kwalifikowanego materiału siewnego roślin uprawnych wymaga spełnienia wielu warunków i wykonania specjalistycznych prac.

Wyjściowy materiał siewny pozyskuje się w stacjach hodowli zachowawczej. Produkują one lub rozmnażają materiał mateczny oraz super elity, które przekazują z kolei do gospodarstw nasiennych z zadaniem wytwarzania dalszych odsiewów. W zależności od współczynnika rozmnażania różne gatunki roślin wytwarzają materiał o zmiennej liczbie stopni kwalifikacji. W przypadku zbóż gospodarstwa nasienne z uzyskanych superelit wytwarzają elity, oryginały i I odsiew. W przypadku ziemniaków z uzyskanych superelit powstaje elita a następnie sadzeniaki klasy A i B.

Łoże siewne

Rośliny

Łoże siewne to wierzchnia kilkucentymetrowa warstwa roli przygotowana do siewu.

Wschodzące siewki są bardzo wrażliwe na stan wierzchniej warstwy roli przygotowanej do siewu. Celem uprawy przedsiewnej jest doprowadzenie roli do stanu sprawności.

Wysoką polową zdolność wschodów i szybki rozwój młodych roślin można uzyskać tylko wtedy, gdy zapewnione jest doprowadzenie wody do nasion z głębszych warstw gleby oraz dostęp ciepła i powietrza z góry przez spulchnioną warstwę roli.

Hydrosiew

Rośliny

Hydrosiew to biologiczny sposób rekultywacji gruntów, stromych hałd polegający na hydromechanicznym pokrywaniu powierzchni preparatem będącym mieszaniną złożoną z wody, nasion roślin, hydromulczu celulozowego (włókien celulozowych), nawozów oraz substancji zabezpieczających przed erozją wodną, wietrzną i nadmiernym wysychaniem.

Hydrosiew jest najszybszym z możliwych sposobów zazieleniania dużych powierzchni. Nasiona traw lub kwiatów, nawozy, biostymulanty, mulcz celulozowy i inne dodatki są wymieszane z wodą w hydrosiewniku, a następnie są nanoszone na glebę za pomocą hydropompy zakończonej dyszą.

W hydrosiewie wyróżnia się trzy technologie:

z użyciem hydrosiewników,
za pomocą rurociągów i instalacji hydraulicznych,
przy wykorzystaniu lotnictwa (awiohydrosiew).

Na małych powierzchniach hydrosiew wykorzystywany jest do tworzenia trawników lub ich regeneracji. Dzięki połączeniu zabiegów technologicznych oraz wykorzystaniu roślinnych włókien celulozowych do stabilizacji powierzchni, metoda jest w pełni bezwonna i ekologiczna.

Gospodarstwo nasienne

Rośliny

Gospodarstwo nasienne to jednostka gospodarcza powołana z zadaniem produkcji materiału siewnego. Produkcja materiału nasiennego w Polsce organizowana jest na terenie indywidualnych gospodarstw rolnych, państwowych gospodarstw rolnych i rolniczych spółdzielni produkcyjnych.

Cele organizowania gospodarstwa nasiennego.
Gospodarstwo nasienne organizowane jest w celu produkcji materiału siewnego o wyższych stopniach odsiewu (elitarne, kwalifikowane). Wybór gospodarstw nasiennych dokonywany jest na podstawie następujących kryteriów:

przygotowania zawodowego kierownika gospodarstwa;
właściwej lokalizacji w skali województwa i kraju;
zorganizowania w różnych warunkach glebowo-klimatycznych.

Gospodarstwa prowadzą produkcję nasienną na zasadzie kontraktacji (umowy). Materiał do reprodukcji właściciele gospodarstwa otrzymują z Centrali Nasiennej lub innej jednostki organizacyjnej. Materiał siewny wyprodukowany w gospodarstwach nasiennych opatrzony jest atestem Państwowego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Warunki zorganizowania gospodarstwa nasiennego

Gospodarstwo rolne, które ubiega się o zostanie gospodarstwem nasiennym, musi posiadać:

odpowiednie warunki terenowe – pola o równej powierzchni, o właściwym kształcie i nachyleniu;
odpowiedni dobór stanowiska przeznaczonego pod plantację nasienną;
przestrzeganie właściwych zabiegów agrotechnicznych;
wystarczają liczbę specjalistycznych maszyn i narzędzi rolniczych, w tym zwłaszcza czyszczących i segregujących;
zapewnione magazyny, spichrze i silosy do przechowywania materiału siewnego i sadzeniaków;
przygotowany do tej roli personel pomocniczy;
kwalifikacje specjalistyczne kierownika gospodarstwa.

Rośliny uprawne

Rośliny

Rośliny uprawne to rośliny użytkowe nieeksploatowane ze stanowisk naturalnych, lecz z upraw stworzonych i pielęgnowanych przez człowieka. Czasem w węższym ujęciu definiowane są jako rośliny uprawiane na roli. Pierwsze ślady uprawy roślin przez ludzi pochodzą sprzed ok. 13 tysięcy lat z Tajlandii, sprzed 11 tysięcy lat z rejonu tzw. Żyznego Półksiężyca i sprzed ok. 8 tysięcy lat z Meksyku. Wtedy to po okresie użytkowania, a z czasem też pielęgnowania roślin dziko rosnących, ludzie rozpoczynali uprawę roślin rodzimych w poszczególnych obszarach, zwanych dziś obszarami pochodzenia roślin użytkowych. Z czasem gatunki uprawiane zostały szeroko rozprzestrzenione poza naturalne granice ich zasięgów.

W wyniku zabiegów hodowlanych uzyskano wiele tysięcy odmian uprawnych o odpowiednich dla człowieka właściwościach. Wiele z nich bardzo różni się od swoich naturalnych form wyjściowych (np. współczesne zboża dają plon sto razy wyższy od swych przodków, dziko rosnąca winorośl właściwa ma grona owoców ważące 50–60 g, podczas gdy odmiany uprawne mogą mieć grona ważące nawet do 7 kg). Niektóre z roślin uprawnych występują obecnie już tylko w uprawie – nie istnieją ich dzikie formy wyjściowe (np. orzacha podziemna, palma daktylowa i kukurydza).

Zrzez

Rośliny

Zrzez to ścięta część pędu drzewa liściastego użyta jako sadzonka. Działanie takie służy rozmnażaniu wegetatywnemu.

Gatunki, które rozmnaża się wegetatywnie za pomocą zrzezów to zwykle wierzby i topole. Zrzez najczęściej ma długość 5–10 cm, jego grubość powinna wynosić między 5 a 15 mm. Wybiera się tylko najsilniejsze pędy. Zrzezy powinny pochodzić z reprodukcyjnych, czystych odmianowo, zdrowych plantacji. Najbardziej wartościowe zrzezy otrzymuje się z dolnej i środkowej części pędu. Mają one wtedy większą masę i są bogatsze w substancje zapasowe. Zrzezy, mające być wysadzone jesienią, produkuje się z pędów wyciętych w drugiej połowie października. Wysadzane wiosną pochodzą z rośliny ciętej w okresie od grudnia do marca. Biegunowość sadzonek oznacza się poprzez zanurzenie zrzezów w mleku wapiennym, ułatwia to pracę przy wysadzaniu. Zrzezy przechowuje się w chłodni w temperaturze około 4 °C. Zrzezy po posadzeniu do gleby ukorzeniają się i tworzą nowe rośliny.

Rodzaje zrzezów:

zielone cięte z wierzchołków pędów ulistnionych
zdrewniałe cięte zimą z jednorocznych pędów nadziemnych
korzeniowe

Sadzonka

Rośliny

Sadzonka, odnóżka to fragment rośliny (część pędu, korzenia, liść lub jego część), zdolny do rozrostu w nową, w pełni funkcjonalną roślinę. Stosowanie sadzonek jest jednym ze sposobów rozmnażania wegetatywnego. Sadzonkowanie jest stosowane głównie w sadownictwie i innych działach ogrodnictwa. Czasem mianem sadzonek określa się także wyjęte z gleby i przygotowane do przesadzenia w inne miejsce siewki roślin.

W zależności od materiału użytego do sadzonkowania rozróżnia się sadzonki: zielne, półzdrewniałe i zdrewniałe. W zależności od miejsca pozyskania wyróżnia się sadzonki: pędowe (w tym wierzchołkowe), korzeniowe i liściowe.

Zdrewniałe sadzonki pędowe powinny mieć zwykle ok. 15-25 cm długości. Najczęściej pozyskuje się je i wysadza jesienią, ew. wiosną – po przechowaniu w chłodnym pomieszczeniu. Podobnie postępuje się z sadzonkami korzeniowymi. Sadzonki zielne (pędowe i liściowe) wysadza się w warunkach wysokiej wilgotności powietrza i przy temperaturze ok. 25 °C. W zależności od gatunku rośliny poszczególne rodzaje sadzonek, w różny sposób ukorzenianych, dają zróżnicowane efekty.

Nasionoznawstwo

Rośliny

Nasionoznawstwo to nauka z obszaru nauk rolniczych, zajmująca się poznaniem morfologii, anatomii, a także procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w nasionach roślin dzikich, uprawnych i chwastów podczas ich dojrzewania i spoczynku.

Nasionoznawstwo w dużej mierze opiera się na doświadczalnictwie polowym. Zaliczane jest do nauk praktycznych w odróżnieniu od badań podstawowych.

Dzięki wartości diagnostycznej nasion i dużej ich trwałości, szczególnie tkanek okrywających, nasionoznawstwo odegrało ważną rolę w badaniach.

Początkowo nasionoznawstwo wchodziło w zakres botaniki ogólnej, dopiero potem w miarę jej rozwoju wyodrębniła się w osobną dyscyplinę. Do jej rozwoju przyczyniły się m.in. zwiększone zainteresowanie rolnictwa wprowadzaniem do uprawy nowych roślin oraz zwalczanie chwastów. Konieczność opracowania metod oceny wartości materiału siewnego oraz właściwości i cech.