Gleba

Grunty

Gleba – ziemia uprawna, rola) to naturalna, trójfazowa, biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, ukształtowana poprzez procesy glebotwórcze ze zwietrzeliny skalnej (skały macierzystej) w wyniku oddziaływania klimatu i organizmów żywych, przy określonej rzeźbie terenu, w określonym przedziale czasu, często przy wpływie działalności człowieka. Gleba jest integralnym składnikiem ekosystemów lądowych i niektórych płytkowodnych.

Gleba składa się z części mineralnej i organicznej.

Gleba składa się z trzech faz:
stałej – obejmującej cząstki mineralne, organiczne i organiczno-mineralne o różnym stopniu rozdrobnienia, tworzące kompleks sorpcyjny,
ciekłej – wody, w której są rozpuszczone związki mineralne i organiczne tworzące roztwór glebowy,
gazowej – powietrza i pary wodnej.

Wzajemny układ trzech faz może ulegać znacznym zmianom pod wpływem dalszych procesów glebotwórczych i ingerencji człowieka. Prawidłowe stosunki ilościowe pomiędzy poszczególnymi fazami można kształtować przez wykonanie melioracji wodnych, agromelioracji, fitomelioracji, uprawę roli itp. Stosunki ilościowe trzech faz w glebie charakteryzuje się przez określenie gęstości objętościowej, porowatości, wilgotności i zwięzłości.

Ze względu na zróżnicowanie materiału glebowego w profilu wyróżnia się gleby:
całkowite, które w całym profilu (do 1,5 m) są zbudowane z tego samego materiału, np. z piasku, gliny, pyłu; zróżnicowanie uziarnienia profilu powodują wyłącznie procesy glebotwórcze
niecałkowite, które do głębokości 1,5 m zawierają przynajmniej dwie różne warstwy, np. piasek do głębokości 0,8 m, a poniżej glinę.

Na podstawie podgrup granulometrycznych, gleby dzieli się na następujące kategorie ciężkości agrotechnicznej:

bardzo lekkie – piaski słabogliniaste i luźne
lekkie – piaski gliniaste
średnie – gliny piaszczyste i lekkie oraz pyły gliniaste i lekkie
ciężkie – pyły ilaste i gliny piaszczysto-ilaste, ilaste, zwykłe, pylasto-ilaste
bardzo ciężkie – iły piaszczyste, ciężkie, pylaste i zwykłe

Wyróżnia się również:
gleby średnie pyłowe – pyły gliniaste i pyły zwykłe
gleby ciężkie pyłowe – pyły ilaste

Runo leśne

Grunty

Runo leśne to najniższa, przyziemna warstwa roślin i grzybów w lesie, przykrywająca jego dno. W skład runa wchodzą krzewinki, rośliny zielne, mszaki oraz nalot drzew i krzewów, według niektórych źródeł także niskie krzewy. Termin poza znaczeniem zwyczajowym stosowany jest głównie w leśnictwie.

W opisie struktury warstwowej roślinności w botanice (zwłaszcza w fitosocjologii) osobno rozdziela się zazwyczaj warstwy krzewów, osobno roślin zielnych i krzewinek oraz mszaków i porostów.

Skład gatunkowy runa jest zależny od szeregu czynników ekologicznych: siedliska, zwarcia i składu drzewostanu, oddziaływania człowieka, klimatu i in. Ponieważ drzewostan ma istotny wpływ na warunki świetlne, wilgotnościowe, cieplne i glebowe, wraz z jego rozwojem i zmianami w nim zachodzącymi zmianom ulega również skład i struktura runa. W efekcie charakter runa leśnego jest bardzo zmienny w różnych formacjach i zespołach roślinnych, zmienia się także w zależności od pór roku.

Runo rozwija się bujnie wiosną (istotną rolę odgrywają w nim geofity), gdy drzewa są jeszcze w stanie bezlistnym. W borealnych lasach iglastych w zależności od wilgotności runo może być mszyste (w miejscach wilgotnych) i porostowe (w miejscach suchych). Przy dużej ilości światła docierającej do dna lasu duży udział mają krzewinki i rośliny zielne.

Runo leśne poza znaczeniem biocenotycznym wykorzystywane jest do identyfikacji typów siedliskowych lasu na podstawie obecności gatunków runa różnicujących te typy. Liczne gatunki grzybów jadalnych, roślin owocodajnych, leczniczych i technicznych rosnących w runie leśnym pozyskiwane są w ramach ubocznej produkcji leśnej (jako uboczne użytki leśne).

Las

Grunty

Las to kompleks roślinności swoisty dla danego kontynentu geograficznego, charakteryzujący się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu, wraz ze światem zwierzęcym i różnymi czynnikami przyrody nieożywionej oraz związkami, które między nimi występują.

Las lub biocenoza leśna według definicji prof. J.J. Karpińskiego to dynamiczny twór przyrody, w którym są zespolone w niepodzielną całość układem zależności, powiązań i wzajemnych wpływów: określona roślinność z przeważającym udziałem form drzewiastych, związanych z nim zwierzętami oraz wykorzystywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geologiczne, gleba, woda i klimat.

W sensie prawnym, lasem jest grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub przejściowo jej pozbawiony – przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego.

W sensie prawnym do lasu należą także grunty związane z gospodarką leśną, zajęte pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywane na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Naturalny las jest najbardziej złożonym i najtrwalszym ekosystemem lądowym. Charakteryzuje się uwarstwieniem pionowym, w lesie szpilkowym dość prostym (warstwa koron, warstwa krzewów, warstwa runa). Las spełnia ważną rolę w regulacji stosunków wodnych na danym terenie. Na obszarach wylesionych często zdarzają się powodzie, a w górach lawiny śnieżne i błotne.

Zbiorowisko roślinne

Grunty

Zbiorowisko roślinne to jednostka organizacji roślinności tworzona poprzez ekologicznie zorganizowaną wspólnotę życiową różnych gatunków roślin. Zbiorowiska wyróżniane są na podstawie kryterium florystycznego lub ekologicznego.

Podział zbiorowisk.
Ze względu na kryterium florystyczne odnoszące się do grup gatunków uzyskanych statystycznie (charakterystycznych i wyróżniających):

Zespoły roślinne (asocjacje) – zbiorowiska o określonym składzie gatunkowym i charakterystycznej kombinacji gatunków.

Ze względu na kryterium florystyczne odnoszące się do gatunków panujących:
socjacje – zbiorowiska wyróżniane na podstawie dominacji lub stałego występowania określonych gatunków,
facje – postaci zespołów roślinnych z ilościową dominacją jednego z gatunków roślin,
agregacje roślinne – jednogatunkowe skupienia roślin,
typy łąk,
typy lasów.

Ze względu na kryterium fizjonomiczne (warunkowane głównie dominacją określonych form życiowych) zbiorowiska dzielą się na:
formacje roślinne – zbiorowiska roślin o podobnych wymaganiach siedliskowych i dominacji określonych form życiowych,
synuzja – części składowe fitocenoz, warstwy roślin o podobnych wymaganiach siedliskowych i formie życiowej.

Ze względu na udział roślin o określonej dynamice rozwoju:
fazy dynamiczno-rozwojowe – zbiorowiska, w których rośliny dominujące znajdują się w określonej fazie wzrostu: inicjalnej, optymalnej, terminalnej (np. fazy rozwojowe drzewostanów) lub zbiorowiska znajdujące się w określonej fazie degeneracji lub regeneracji,
serie,
stadia.

Ze względu na odniesienie do sytuacji naturalnych lub teoretycznych:
fitocenozy – konkretne zbiorowiska realnie istniejące i stanowiące część ekosystemu,
fitocenony – zbiorowiska teoretyczne, wyróżniane i opisywane zgodnie z określonymi kryteriami.

Ze względu na stopień naturalności:
zbiorowiska pierwotne – nieprzekształcone przez człowieka,
zbiorowiska naturalne – dotknięte oddziaływaniem człowieka w nieznacznym stopniu,
zbiorowiska półnaturalne (zastępcze) – powstające częściowo w wyniku działalności człowieka,
zbiorowiska sztuczne – utworzone przez człowieka.

Łąka

Grunty

Łąka to zbiorowisko roślinne tworzone przez byliny ze znacznym udziałem traw. Stosowane są różne kryteria przy definiowaniu i wyodrębnianiu łąk odwołujące się do składu i struktury pokrywy roślinnej, sposobu użytkowania i funkcjonowania w krajobrazie. W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie formacje trawiaste występujące na Ziemi, w tym stepy i sawanny. Łąka wąsko definiowana to półnaturalne lub antropogeniczne zbiorowisko, którego utrzymywanie się zależne jest od koszenia. Łąki kośne określane bywają „łąkami właściwymi” i przeciwstawiane są naturalnym formacjom trawiastym oraz pastwiskom.

W węższym znaczeniu stosowanym w typologii użytków rolnych oraz klasyfikacji użytków gruntowych używanej w geodezji pojęcie łąki jest ograniczone do zbiorowisk tworzonych przez wieloletnie trawy, turzyce, rośliny motylkowe i rośliny innych rodzin, które występują na mezotroficznych i eutroficznych glebach o wysokim poziomie wód gruntowych, zawierających przez większą część roku od 60 do 80 procent wilgoci w stosunku do całkowitej ich pojemności wodnej. Niedobory wody mogą być uzupełniane między innymi przez nawadnianie bądź wykorzystywanie bliskiego poziomu wody gruntowej lub zalewów rzek.

Łąki (wąsko rozumiane) wraz z pastwiskami składają się na użytki zielone. Charakterystyczne dla łąk jest to, że korzenie i rozłogi roślinności łąkowej tworzą darń, dzięki której łąka może odrastać na nowo po każdym skoszeniu i spoczynku zimowym. Dlatego rośliny rosnące na użytkowanych rolniczo łąkach są pozyskiwane na paszę. Łąki są przedmiotem badań łąkarstwa.

Uprawa roślin

Grunty

Uprawa roślin to całokształt zabiegów stosowanych w produkcji roślinnej, obejmujących uprawę roli, nawożenie, siew i sadzenie roślin, pielęgnację, zbiór i przechowywanie plonów. Zabiegi te mają na celu otrzymanie jak najwyższych plonów.

Termin ten odnosi się także do dziedziny nauk rolniczych. Badania naukowe w zakresie uprawy roślin prowadzone są celem znalezienia efektywniejszych sposobów uprawy. W Polsce prace naukowo-badawcze w tej dziedzinie prowadzą m.in.: uczelniach rolniczych.

Pastwisko

Grunty

Pastwisko to rodzaj użytków zielonych porośniętych głównie wieloletnimi trawami, których wegetacja trwa niezależnie od tego, czy są to tereny uprawowe, czy też nieużytki.

Zwykle od wiosny do jesieni na pastwiskach wypasa się zwierzęta hodowlane, takie jak bydło domowe, owce czy też kozy. Pastwiska uprawowe powstają najczęściej w trzecim roku tzw. płodozmianu, a ich okres eksploatowania wynosi najczęściej kilka lat. Corocznie wymagają pewnych zabiegów rolniczych jak włókowanie, bronowanie i nawożenie. Włókowanie i bronowanie ma na celu pobudzenie systemu korzennego traw, ale również zniwelowanie kretowisk i usunięcie tzw. „niedojadów”.

Użytkowe pastwiska są najczęściej ogrodzone i umożliwiają dowóz wody dla zwierząt. Pastwiska-nieużytki najczęściej są eksploatowane przez hodowców owiec i kóz, ze względu na ich skromniejsze wymagania żywieniowe. Nie oznacza to jednak, że tego typu pastwiska nie wymagają pewnych zabiegów pratotechnicznych. Często stosuje się ogrodzenia np. płot elektryczny, w celu uniemożliwienia zwierzętom przekroczenia granicy pastwiska.

Płodozmian

Grunty

Płodozmian to system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola, jednocześnie dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa.

Płodozmian określa również strukturę zasiewów, będącą podstawą do ustalenia typu płodozmianu. Rotacja może następować w cyklach kilkuletnich lub kilkunastoletnich, wiążąc się z hodowlą zwierząt (płodozmiany paszowe, pastewne), czy też z przemysłem rolniczym (płodozmiany przemysłowe). Głównym celem stosowania płodozmianu jest uzyskanie dzięki odpowiedniemu zmianowaniu roślin wzrostu żyzności gleby, co wiąże się ze zwiększeniem ilości i jakości produkcji roślinnej oraz pośrednio zwierzęcej gospodarstwa. Płodozmian odgrywa dużą rolę w zapobieganiu groźnym chorobom roślin uprawnych, często jest główną metodą ich zapobiegania, a bywa, że jedyną. Odgrywa również dużą rolę jako jedna z metod zwalczania chwastów.

Rodzaje płodozmianów.
Ze względu na intensywność uprawianych roślin:
płodozmiany intensywne – wysoki poziom nakładów, zastosowanie maszyn rolniczych, siły roboczej; uprawa roślin o dużych wymaganiach pokarmowych, glebowych czy uprawowych, (uprawy współrzędne, burak cukrowy, len, rzepak, tytoń)
płodozmiany ekstensywne – głównie rośliny mniej wymagające (zbożowe, pastewne)
Ze względu na strukturę zasiewów:
płodozmiany polowe
zbożowe, powyżej 60% powierzchni zbóż
okopowe, powyżej 25% powierzchni zajmują rośliny okopowe
przemysłowe, powyżej 25% powierzchni rośliny przemysłowe
buraczane
lniarskie
mieszane
płodozmiany paszowe: powyżej 50% powierzchni rośliny przeznaczone na paszę
pastewne, powyżej 50% powierzchni rośliny pastewne
przypodwórzowe, źródło paszy dla ferm hodowlanych
przemienne-pastwiskowe lub łąkowe, gdzie część gruntów ornych używana jest jako łąka bądź pastwisko przez okres 4-8 lat
płodozmiany specjalne:
nasienne, zawierające powyżej 50% roślin uprawianych na nasiona
warzywne, częste w gospodarstwach ogrodniczych
energetyczne, złożone z gatunków roślin energetycznych
przeciwerozyjne, zawierające rośliny chroniące glebę przed erozją
rekultywacyjne, stosowane przejściowo w rolniczym zagospodarowaniu terenów zdegradowanych.

Użytki zielone

Grunty

Użytki zielone to grunty rolne zajęte pod uprawę traw (łąki i pastwiska) lub innych upraw zielnych (ziół, roślin motylkowych), zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności rolniczej (zasianych). Użytki zielone (pastwiska) dostarczają paszy zielonej latem, a zimą siano i kiszonkę (łąki).

Ze względu na czas trwania użytkowania wyróżnia się użytki:

trwałe – użytkowane trwale lub w okresach wieloletnich, nie włączone do płodozmianu przez okres co najmniej 5 lat lub dłużej,
przemienne – użytkowane krótko i ujmowane w płodozmiany polowe, dostarczające paszy zielonej, siana, kiszonki.

Trwałe użytki zielone

Grunty

Trwałe użytki zielone to grunty wykorzystywane do uprawy traw lub innych pastewnych roślin zielnych rozsiewających się naturalnie (samosiewnych) lub uprawianych (wysiewanych), które nie były objęte płodozmianem przez okres pięciu lat lub dłużej.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do utrzymania odpowiedniego stosunku ilości trwałych użytków zielonych do całkowitego obszaru rolnego.

Trwałe użytki zielone zajmują w Polsce ok. 3,1 mln ha, tj. 21,4% powierzchni użytków rolnych, w tym większość stanowią łąki trwałe (ok. 73% TUZ).