Folwark

Folwark to istniejący od XII wieku rodzaj gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku także rolno-hodowlanego, nastawiony na produkcję zboża i innych surowców agrarnych przeznaczonych na zbyt, wykorzystującego pracę pańszczyźnianych chłopów (pańszczyzna, najem przymusowy, darmocha) a po zniesieniu pańszczyzny – robotników najemnych. Organizacja folwarku pańszczyźnianego oraz relacje ekonomiczne i społeczne między chłopami a feudałami zostały tak skonfigurowane aby zapewnić właścicielowi ziemskiemu i jego rodzinie środki potrzebne do komfortowego i wygodnego życia.

Pierwsze folwarki i wsie folwarczne powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych, następnie w majątkach szlacheckich, magnackich oraz królewskich. Formę zbliżoną do folwarku posiadały gospodarstwa sołtyskie. Poprzez przejmowanie ziem opuszczonych przez chłopów (tzw. pustki), usuwanie chłopów z gospodarstw lub przenoszenie ich na ziemie o gorszej jakości gleb oraz karczowanie lasów (w wyjątkowych przypadkach), powiększano obszary ziem folwarcznych lub tworzono nowe folwarki.

Na rozwój folwarków miało wpływ rosnące zapotrzebowanie na zboże na ziemiach polskich i w zachodniej Europie. Do pracy w folwarkach potrzebna była siła robocza, którą stanowili chłopi. W XV wieku doszło do zmiany charakteru renty feudalnej. Zamiast naturalno-czynszowej (danina i czynsz), zaczęła przeważać pańszczyzna. Działania właścicieli folwarków związane z podnoszeniem ich wydajności i ulepszaniem gospodarki folwarcznej polegało przede wszystkim na wzroście wymagań wobec chłopów